مدرسه معماری ایرانی اسلامی با همکاری قطب معماری اسلامی و انجمن علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران دومین نشست از سلسله نشستهای تخصصی معماری را با موضوع «نقوش هندسی در معماری اسلامی و تجارب جدید» در تاریخ 25 اردیبهشت 1395 در سالن اجتماعات شهید مداح دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران برگزار کرد.
این نشست با سخنرانی «ژان مارک کاسترا»، مشاور طراحی معمار مشهور «نورمن فاستر» و با حضور «دکتر غلامحسین معماریان» عضو هیات علمی دانشگاه علموصنعت ایران و «دکتر حمید کاظمپور» و«دکتر هادی صفائی پور» و جمعی از اساتید و دانشجویان علاقمند به موضوع نقوش هندسه سنتی تشکیل شد.
موضوعات سخنرانی در محورهایی چون: بررسی موشکافانه هنر نقوش هندسی سنتی در ایران و احیاء آن و همچنین تجربه معماران در به کارگرفتن آن در معماری معاصر مطرح گردید.
جالب اینکه ژان مارک کاسترا، نه معمار است و نه طراح! ریاضیدانی است که در دنیای هنرمندان برجسته فرانسوی میدرخشد و در زمینه هنر نقوش اسلامی هم میتوان به فعالیتهای هنری و علمی وی، نظیر تالیف دو جلد کتاب (اسلیمی) و (هندسه منعطف) اشاره نمود.
او همچنین استاد مدعو دانشگاه هنرهای سنتی کازابلانکا مراکش، و دانشگاه پاریس و استانبول هم میباشد، استادی که از سن بیست سالگی مطالعه بر کار هنر اسلامی را شروع و به مدت ۴۵ سال زندگی خود را وقف این موضوع کرده است. در این نشست کاسترا، از موضوع کتاب آتی خود که در باب قالیچههای پرنده نوشته شده خبر داد.
کاسترا هنرمندی است، که به گفته خودش علاقمند به طرح یا نقش خاصی نیست، بلکه این روابط میان طرحها است که برایش جذاب بوده است.
علاقه و کشش به موضوعات معماری باعث شده که مدت چهارسال و نیم از زندگی خود را وقف ابداع نرم افزاری بهخصوص جهت باز طراحی و الهام از نقوش اسلامی مراکشی کند.
آنچه در تمامی گفتههای ژان مارک کاسترا مطرح شد، در باب چگونگی ارتباط بین نقوش هندسی سنتی و هندسههای غیر تکرار شونده یا کوازی کریستالها (Quasicrystals / Non periodic patterns) بود.
شبه بلور یا شبه کریستال، نوعی شکل ساختاری منظم فاقد تناوب تکراری است. وی توضیح میدهد: در هنر ایرانی نقوش حول محور عدد پنج، ولی در مراکش حول محور عدد هشت ترسیم میشوند. در واقع در کوازی کریستالها با تعداد محدودی از اشکال کار میکنیم، ولی چیزی که سبب میشود طرحهایی منحصر بهفرد ایجاد گردد، نحوۀ ارتباط میان همین اشکال محدود است.
کاسترا از آرمگاه شیخ نطنزی، که دارای گنبدی هشت وجهی مخروطی شکل، دو جداره یا دو پوسته بوده که جداره بیرونی از آجر و کاشیهای فیروزهای ساخته شده است و جدار داخل آن مقرنسکاری گچی فوقالعاده بینظیری دارد سخن گفت. هنگامی که از مرکز بقعه، به مقرنسکاری زیر گنبد نگاه کنیم طرح گلی مشاهده میگردد که گلبرگهای آن به سمت پایین باز شده و در قسمت قاعده گنبد کتیبهای به صورت گچبری برجسته به خط ثلث بر روی زمینه گل و بوته، کار شده است. او این اثر را شاهکاری در نقوش هندسه سنتی معماری اسلامی ایران خواند.
پس از سخنرانی هنرمند فرانسوی، دکتر حمید کاظمپور صحبتهای کوتاهش برای جمعبندی را با این شعر آغاز نمود:
سالها دل طلب جام جم از ما میکرد / وآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا میکرد !
کاظمپور از استاد "علیاصغر شعرباف"، نام آشنای استادکاران معماری سنتی در ایران که با بیش از شصت سال سابقه فعالیت در بناهای تاریخی و مرمت آنها، یکی از پیشکسوتان این هنر کهن محسوب میشود یاد کرد.
شعرباف کسی است که، علاوه بر معماری سنتی، نقشهای تازه مقرنس و گره هم میزند و بسیاری از آنها را روی بناهای تاریخی پیاده کرده است.
همچنین یادی نمود از مرحوم استاد لرزاده، معمار و هنرمندی که طراح و سازنده آرامگاه فردوسی است. استادی چیرهدست در تمامی شاخههای معماری همچون رسمیسازی، مقرنس، کاسهسازی و گرهسازی.
با توجه به آنچه ارائه شد، باید اذعان داشت معماران بایستی هرچه بیشتر به اصول هندسی و طرحهای ایرانی آگاهی داشته باشند و کپیبرداری و استفاده از طرحها و الگوها بدون اشراف به تاریخ پیدایش و شناخت کامل آنها امری نادرست است.
انجمن علمی دانشکده معماری و شهرسازی